Witam
Zgodnie z życzeniem
Jarka i @(o.o)@...
Temat tych egzotycznych, owianych aurą tajemniczości "strzeladełek" poruszyłem już kiedyś na innym forum...
Zanim przejdę do meritum chciałbym złożyć podziękowania osobie która wtedy spowodowała że tamten początkowo "niemrawy" wątek "zyskał na wartości" i ruszył z miejsca...to dzięki Tej osobie i jej dociekliwości mam teraz możność otworzyć nowy wątek...
Karibu Jeszcze raz bardzo Ci Dziękuję i serdecznie Cię pozdrawiam !!!
...
Indo-Perskie łuki ze stali...
Przez wieki w wielu krajach eksperymentowano ze stalą w charakterze materiału do budowy łuków.
Hindusi byli chyba jednak pierwszymi, którzy rozwiązali problemy związane ze stalą i produkcją ( z niej ) broni nie odgrywającej może takiej roli i nie będącej aż tak rozpowszechnionej jak jej poprzednik- refleksyjny łuk kompozytowy, jednakże zdecydowanie działającej i użytecznej.
Indie zawsze wykazywały się wielką pomysłowością w dziedzinie konstruowania uzbrojenia, zwłaszcza we wczesnym okresie swojej historii (około 269-237 B.C.).
Dużą jego część wytwarzano w całości z metalu.
Istniały nawet całkowicie metalowe strzały zwane
Naraca, dlatego też fakt iż łuk również mógł zostać wykonany z tego materiału nie jest żadnym zaskoczeniem.
Dlaczego były wytwarzane ?
Armia Indyjska już od bardzo dawna była wielka i dobrze zorganizowana pod względem swojej struktury a wielu ówczesnych władców utrzymywało dobrze wyposażone zbrojownie, stalowy łuk mógł być zaś idealnym uzbrojeniem.
Odpowiednio konserwowany lepiej zniósłby przechowywanie niż jakikolwiek inny rodzaj łuku i w razie potrzeby mógłby być użyty natychmiast(choć to tylko jeden z możliwych powodów).
V.R Dikszitar w swojej książce pisze :
?stal była nowym wynalazkiem i stare porzucono dla nowego?.Odnosi się on zapewne do okresu Mughal(w wyniku najazdu,władzę w Indiach przejęli muzułmanie turecko-mongolskiego pochodzenia z dynastii Timurydów-zwani Ordą Wielkich Mogołów) w którym łuk stalowy był już powszechnie używany.
J.S Lee w swoim artykule ?Postępowanie z łukami ze stali? zauważa ze łuk kompozytowy stracił na znaczeniu za rządów Szacha Jehana około 1650 A.D
Okres Mughal(Mogolski) rozpoczął się około 1526 A.D, tak więc prawdopodobnie wtedy właśnie nastąpiło przejście z kompozytu do stali.
Jednakże sięgając jeszcze dalej w mroki historii, czytamy w
Visnudharmottara Purana(Purana Wisznuicka;Purana najwyższego obowiązku religijnego (dharmy) Wisznu; podzielona na trzy księgi, której kompilacja datowana jest na lata 450 - 650 n.e.) że łuki wykonane są z metalu, rogu i bambusa.
Agnipurana także wspomina o stali, rogu i drewnie jako materiałach do ich budowy a o łuku stalowym mówi że :
?musi mieć mały majdan w środkowej części a sam łuk przypominać brwi Pani. Majdan zazwyczaj składa się z kilku elementów albo jest jednolity i inkrustowany złotem.?Przybliżone datowanie
Purany(Hinduskie święte pisma autorstwa
Vedy-Vyasa(kompilatora),opisujące historię,religię i tradycję a w niektórych takkże elementy hinduskiej mitologii; należą do najstarszych źródeł pisanych na Ziemi)
to pierwsze tysiąclecie naszej ery, jednak żelazo i stal były wytwarzane w Indiach już w IV wieku przed Chrystusem (chociaż żelazo było stosunkowo rzadkim metalem aż do czasów Mauryan 269-237 B.C ).
Tak więc rozsądnie jest przypuszczać że w tym czasie łuk stalowy istniał w tej jednej lub być może jeszcze innej formie.
Potwierdzenie tego faktu mogłoby być trudne, ponieważ tylko kilka-o ile nawet nie żaden z zachowanych do dziś egzemplarzy, nie może być z całą pewnością datowany na okres wcześniejszy od Mughalu(Mogolskiego).
Istnieje sporo dowodów powszechnego użycia tej broni w działaniach bojowych.
W innych celach (np. polowanie lub sport) były jednak zapewne bardzo rzadko używane .
Kilka zachowanych do dziś miniatur z okresu Mughal przedstawia sceny batalistyczne z łucznikami konnymi używającymi tych właśnie łuków, podobnie jak długi gobelin znajdujący się w londyńskim muzeum Wiktorii i Alberta przedstawiający również ich bojowe zastosowanie.
Jednak tego czy ostateczna forma tej broni łącznie ze wszystkimi jej modyfikacjami była czysto Indyjska, prawdopodobnie nigdy się nie dowiemy.
Zwykle nazywa się je
Indo-Perskimi(ang. również odkrywczo "steel bows"
), bo niewątpliwie swój wpływ na jej rozwój mogli wywrzeć perscy rzemieślnicy i zbrojmistrze pracujący wtedy na mogolskim dworze.
Persowie przyznawali się do używania prostego łuku ze stali do ćwiczeń, więc pomysł jej wykorzystania do tego celu nie byłby dla nich nowy.
Nie wiadomo natomiast czy sami zastosowali stalowy łuk w boju.
Można powiedzieć że stalowy łuk był kopią bliską kompozytowemu wzorcowi, już pewne charakterystyczne cechy są widoczne na pierwszy rzut oka.
Łuk ten nigdy nie przyjmował w spoczynku tak głębokiej krzywizny jaką miał "kompozyt" w oryginale; gdy był zluzowany raczej przypominał jego(kompozytu) bardziej napiętą formę.
Konstrukcja i kształt stalowego łęczyska nie były za to możliwe do odtworzenia z drewna, rogu i ścięgien.
Chociaż były one dość ciężkie to również wytrzymałe i odporne na panujące w północnych Indiach trudne warunki klimatyczne(monsuny)
Poniżej, sylwetki prezentujące główne typy i kształty tych łuków. Jest ich oczywiście o wiele więcej odmian które są dowodem niezwykłej pomysłowości swoich twórców w przezwyciężaniu trudności projektowych i technologicznych.
Oto sześć głównych form i konstrukcji tej fascynującej broni:
1. Z jednego kawałka stali
2. Z jednego kawałka stali, majdan drewniany, rogowy lub z kości
słoniowej
3. Składany z dwóch części-albo jedno ramię skręcane z majdanem połączonym na stałe z drugim ramieniem, albo oba ramiona dokręcane osobno.
4. Dwuczęściowy, składający się jednolitego metalowego łęczyska i przynitowanego (lub przykutego) do niego majdanu (zwykle od strony brzuśca-choć na rycinie jest on z drugiej strony)
5. Pięcioczęściowy, majdan, ramiona i gryfy (uszy-sic!) znitowane (skute) razem.
6. O konstrukcji z pręta stalowego (!)
Ostatni typ łuku(na rysunku z braku bliższych informacji-bez majdanu)znany jest jedynie z książki
R.P Elmera w której pisze :
?Kiedyś zobaczyłem i miałem okazję posługiwać się potężnym choć małym łukiem stalowym długim na około dwie stopy (ok.61 cm) należącym do kolekcji indyjskich reliktów. Był to łuk o podwójnej konstrukcji ze stalowego pręta może ćwierćcalowego (ok. 6,35 mm), uformowanego w taki sposób ze przypominał spinkę do włosów; pośrodku każdego z ramion miał zagięcia w formie pętli?.Nie wszystkie łuki ze stali były takie krótkie jak ten opisany powyżej, inne mierzyły od 40-49 cali ,różniły się także wagą; niektóre ważą dobrze poniżej funta a inne nawet około jednego kilograma.
W kwestii osiągów...Dwóch współczesnych badaczy tematu przetestowało dwa łuki typu trzeciego(patrz rycina+opis), wykorzystując całą siłę naciągu pierwszego egzemplarza szacowaną na 60 #, strzelając strzałami o różnej wadze; zasięg strzału wahał się między 96 a 137 jardów (87,8-125,3 m).
Niespodziewanie drugi łuk nieznacznie większy od poprzednio wspomnianego ale o sile 45 #, wysyłał strzały na średnią odległość aż 150 jardów (137,2 m).
Zasięg stalowych łuków nie był więc duży i zapewne nigdy nie przekraczał 200 jardów (ok.183 m).
Łuczarze-kowale, mogli zahartować stal ale moc łuku była wyłącznie kwestią ich ręki, oka i ?wyczucia?.
Po wytworzeniu, na początku swego ?życia?, bez wątpienia spełniały wymogi ówczesnego pola walki, ponieważ były w stanie przebić lekką zbroję z dystansu 40-60 jardów (36-55 m).
Czasem można zobaczyć, że niektóre egzemplarze mają wąskie pasy ze stali przynitowane do brzuśca i tylnej strony ramienia lub obu ramion; była to zapewne próba zwiększenia wytrzymałości i dążąca do poprawienia możliwości tej broni, bowiem z czasem wskutek ciągłego używania potrzebowały one takich ?dodatków? (traciły swoje "cenne" właściwości).
Być może także po pewnym czasie hartowano je ponownie.
Przekrój poprzeczny łuków stalowych jest najczęściej jajowaty i bardzo wąski, możliwe że miał nie więcej niż 8 cali (20,3 cm)w najszerszej części; często był jednak dużo węższy.
Czasami można spotkać ramiona prostokątne w przekroju; rzadko wykonywano również łuki o trapezoidalnych ramionach...
Kształt ten jednak nie był podyktowany chęcią poprawy osiągów a raczej wyglądu; każda z płaskich ?ścianek? przekroju była pokrywana złotem.
Czasem widoczna cecha wśród tych łuków stalowych jest występowanie po wewnętrznej stronie ramion długich rowków albo zbroczy (jak w białej broni) zwykle od 2-4; od gryfów aż po majdan. Sugerowano, że zostały one zrobione by wzmocnić ramiona; nie wiadomo czy chciano w ten sposób także zapobiec ich skręcaniu...
Inną cechą charakterystyczną z której słyną stalowe łuki jest zdobienie, które było często najwyższej próby; złotem i srebrem pokrywano cały łuk.
Czasami jedynie krawędzie ramion lakierowano i grawerowano.
Stosowano co najmniej dwie techniki
Bidri i
Koft-Gari-ale o tym za chwilę.
Dwa łuki z rosyjskiej kolekcji Carskiego Sioła w Rosji, mają na ramionach wygrawerowane Hinduskie wersy; na jednym z nich czytamy:
?Kiedy Szach Bahadur nakłada strzałę na cięciwę tego łuku na polu bitwy, firmament na swe usta jak na łuk, zakłada palec zdumienia ze strzałą z Drogi mlecznej?Łuki z kolekcji Sandringham opisywane są jako wykończone w błękicie z motywami roślinnymi wykonanymi w złocie.
Z drugiej strony, znajdowano również łuki pozbawione jakichkolwiek zdobień, możemy wiec przypuszczać że ( w przeciwieństwie do kosztownych arcydzieł) był to łuk wspólny dla wszystkich sfer(kast).
Stosowane cięciwy były identyczne z tymi jakich używano w łukach kompozytowych, czyli grube i skręcone z dwóch wiązek, z tą jednak różnicą że wiązki te były dwukolorowe, w kontrastujących ze sobą
kolorach na całej długości cięciwy(trochę jak cięciwa flamandzka) oraz to że niektóre z cięciw miały owijkę uszu wykonaną z najlepszego miedzianego drutu.
Stal...Materiałem do wytwarzania samych łuków była specjalna wysokowęglowa odmiana stali(o zaw. 1-3% węgla) zwana
wootz .
Wynaleźli ją prawie 2 000 lat temu(lub nawet jeszcze wcześniej) metalurdzy w centralnej Azji i właśnie w Indiach.
Wootz skuwany był z warstw twardej i miękkiej stali połączonych w procesie zwanym "zimnym spawaniem".
Przy wytwarzaniu japońskich mieczy płatnerze posługiwali się podobną techniką z tym że skuwali oni ze sobą stale twarde w odróżnieniu od
wootz gdzie stal miękką łączono z twardą,tworząc w ten sposób swego rodzaju kompozyt.
Efektem dodatkowym tych procesów były przepiękne wzory na powierzchni metalu...
Sztuka wytwarzania Wootz zaginęła pod koniec XIX wieku,chociaż po latach prób i błędów oraz w oparciu o starożytne źródła,niektórzy współcześni kowale-metalurdzy, potrafią już znów ją wytwarzać...choć niektórzy uważają że jeszcze wiele tej "modern wootz" do oryginalnej Indian/Persian i Turkish brakuje...
Miejsce pochodzenia...Głównym"ośrodkiem" wytwarzania stalowych łuków były miasta Hyderabad i położone na pn.zach od Hyderabadu-Bidar/Bidari.
Tam też posługując się wspomnianymi wyżej technikami
Koft-Gari(inkrustowanie srebrem) i
Bidri(złotem i srebrem) zdobiono gotową broń;
Może jeszcze kilka słów o technice zdobienia
Bidri(jej nazwa pochodzi prawdopodobnie od wspomnianego wyżej miasta)
Po uformowaniu łuku jego powierzchnia pokrywana byłą siarczanem miedzi co sprawiało że przybierała czarną barwę. Następnie poczerniona w ten sposób powierzchnia była nacinana w różne (zwykle piękne)ornamenty i wzbogacana srebrnymi i złotymi wstawkami wkuwanymi w nacięte wcześniej rowki.
(za
www.atarn.org)
Podobną techniką-zwaną
Damaskinażem(chociaż wcześniej, zanim przejęli ją Arabowie,nosiła pewnie inna nazwę)-ozdabiano przedmioty i broń np już w Starożytnym Egipcie...
PodsumowanieJest bardzo możliwe iż wielka różnorodność form poszczególnych typów stalowych łuków jest dowodem na to że istniało równie wiele ?szkół? ich wytwarzania, a skoro tak, to jest jeszcze wiele do napisania na temat tej ciekawej odmiany starej broni.
PS
Przy okazji warto również wspomnieć o łuku, który z wyglądu przypominał łuki stalowe i od nich też się wywodził. Była to hybryda: majdan i gryfy wykonano z metalu natomiast ramiona z rogu.
Znaleziony egzemplarz pochodzi z północnych Indii i mierzy zaledwie 38 cali (96.5 cm ).
Problemem może być stwierdzenie jak wytrzymały był ten typ łuku, chociaż łuczarz zdołał zredukować naprężenia w miejscach nitowanych połączeń przez okrycie rogu metalowymi tulejkami...
Jeszcze kilka zdjęć...
źródło: atarn.org
I bez zdobień
Sposób łączenia ramion ze sobą...
A tak już na koniec- ekstremalna ciekawostka- łuk Indo-perski(w odróżnieniu od tych opisanych powyżej-jak najbardziej refleksyjny)u amerykańskich Indian ??!!!
źródło: Encyclopedia of Native American bows, arrows and quiver (Dzięki Karibu)
Pozdrawiam
PS
Część tekstu jest tłumaczeniem artykułu:
Steel Bows in India
By D. Elmy
ze wspomnianego tekstu pochodzi również (nieznacznie przeze mnie zmieniona,pierwsza rycina)
